การจัดการองค์ความรู้

สรุปผลการถอดบทเรียนการจัดการเรียนรู้

ภาควิชา การพยาบาลเด็ก ผู้ใหญ่ และผู้สูงอายุ

วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี อุตรดิตถ์

แนวปฏิบัติ : การจัดการเรียนการสอนแบบ Active Learning : กระบวนการการเรียนรู้ โดยใช้ปัญหาเป็นหลัก (Problem – Based Learning : PBL)

[ฉบับปรับปรุง ครั้งที่ 6 : 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2560]

แนวปฏิบัติ : การจัดการเรียนการสอนแบบ Active Learning : กระบวนการการเรียนรู้ โดยใช้ปัญหา เป็นหลัก (Problem – based Learning : PBL) ฉบับปรับปรุง ครั้งที่ 6 ได้พัฒนาขึ้นจากการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ของคณาจารย์ภาควิชาการพยาบาลเด็ก ผู้ใหญ่ และผู้สูงอายุ ภายใต้กระบวนการจัดการความรู้ (KM) อย่างต่อเนื่อง ภายหลังการนำไปใช้จริงในการจัดการเรียนการสอน ครั้งที่ 4 ในรายวิชา มโนมติ ทฤษฎี และกระบวนการพยาบาล เรื่อง กระบวนการพยาบาล สำหรับนักศึกษาพยาบาลศาสตร์ ชั้นปีที่ 2 ปีการศึกษา 2560                        โดยแนวปฏิบัติฉบับปรับปรุง มีรายละเอียด ดังนี้

การจัดการเรียนการสอนแบบ Active learning คือ กระบวนการหรือรูปแบบการจัดการเรียนการสอนที่ผู้เรียนได้ปฏิบัติกิจกรรมด้วยตนเองอย่างกระตือรือร้นและใฝ่รู้ ทั้งคิด ทำ ค้นคว้า แก้ปัญหา และสร้างสรรค์การเรียนรู้อย่างอิสระ ฯลฯ โดยผู้สอนมีบทบาทเป็นผู้ช่วยเหลือเพื่อให้ผู้เรียนบรรลุตามวัตถุประสงค์หรือเป้าหมายที่กำหนดไว้

การเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นหลัก (Problem–based Learning : PBL) คือ วิธีการเรียนการสอนที่ใช้ปัญหาหรือสถานการณ์เป็นจุดเริ่มต้นและกระตุ้นให้ผู้เรียนเกิดความต้องการใฝ่หาความรู้เพื่อแก้ปัญหา             โดยเน้นให้ผู้เรียนเป็นผู้ตัดสินใจในสิ่งที่ต้องการแสวงหาและรู้จักการทำงานร่วมกันเป็นทีมภายในกลุ่มผู้เรียนโดยผู้สอนมีส่วนร่วมเกี่ยวข้องน้อยที่สุด

ขั้นตอนการดำเนินการ

การดำเนินการจัดการเรียนรู้แบบ PBL แบ่งออกเป็น 3 ขั้นตอนดังนี้

ขั้นที่ 1   :   เตรียมการ

ขั้นเตรียมการนี้ถือว่าเป็นระยะที่มีความสำคัญ ซึ่งการเตรียมการที่ดีจะช่วยให้การเรียนการสอนแบบ PBL ประสบความสำเร็จ บรรลุตามเป้าหมายและผลลัพธ์การเรียนรู้ที่ตั้งไว้              โดยการเตรียมการที่ต้องกระทำ ภายใต้การมีส่วนร่วมอย่างเข้มแข็งของผู้สอน ได้แก่

1.  จัดทำคู่มือการเรียนการสอนแบบ PBL สำหรับครู/ผู้สอน/ผู้อำนวยความสะดวก (facilitator) และผู้เรียน โดยมีหลักการ ดังนี้

1.1 คู่มือการเรียนการสอนแบบ PBL

1) คู่มือสำหรับผู้เรียน ควรประกอบด้วย 1) ขั้นตอนการเรียนรู้แบบ PBL 2) โจทย์ปัญหา/สถานการณ์ (triggers) และ 3) แบบประเมินหรือเครื่องต่างๆ ที่สำหรับประเมินผลการเรียนรู้ตามวัตถุประสงค์การเรียนรู้รายบท และการเรียนรู้แบบ PBL

2) คู่มือสำหรับครู/ผู้สอน/ผู้อำนวยความสะดวก (facilitator)  ควรประกอบด้วย 1) ขั้นตอนการเรียนรู้แบบ PBL 2) โจทย์ปัญหา/สถานการณ์ (triggers) 3) แบบประเมินหรือเครื่องมือต่างๆ สำหรับประเมินผลการเรียนรู้ตามวัตถุประสงค์การเรียนรู้รายบท/เนื้อหา และการเรียนรู้แบบ PBL และ 4) เนื้อหาสาระหลัก/ที่จำเป็น สำหรับการอธิบายเชื่อมโยงหรือตอบโจทย์ปัญหา หรือ Triggers นั้นๆ เพื่อเป็นแนวทางให้ผู้สอนทั้งนี้เพราะผู้สอนแต่ละคนมีความความรู้ ความเข้าใจ และลุ่มลึกในเนื้อหาสาระและประสบการณ์แตกต่างกัน ดังนั้น การที่ผู้สอนร่วมกันกำหนดเนื้อหาสาระที่จำเป็นอย่างเป็นลายลักษณ์อักษร และนำกลับไปทบทวนอย่างจริงจัง ย่อมสร้างความเข้าใจในเนื้อหาได้ชัดเจน เกิดความเชื่อมั่นในตนเอง เมื่อเข้ากลุ่มกับนักศึกษา

1.2 กระบวนการให้ได้มาซึ่งคู่มือการเรียนการสอนแบบ PBLที่มีคุณภาพ ต้องมีจุดเน้นที่สำคัญ คือ กระบวนการจัดทำแบบมีส่วนร่วมของทีมผู้ร่วมสอน ทั้งนี้เพราะการมีส่วนร่วม จะช่วยสร้างความกระจ่างชัดในการกระทำ หรือเกิดความเข้าใจร่วมกันอย่างชัดแจ้ง มีทิศทาง/เข็มมุ่งเดียวกัน  ทั้งแนวทางการปฏิบัติเชิงระบบและรายละเอียดปลีกย่อยในคู่มือ/การจัดการเรียนการสอนแบบ PBL  ซึ่งเชื่อว่าเป็นวิธีทางหนึ่งที่นำครูเข้าสู่ความเชี่ยวชาญมีมาตรฐานในการสอน

2.  สร้างโจทย์ปัญหา/สถานการณ์ (triggers) โดย Triggers ที่ดี ควรมีลักษณะ/คำนึงความครบถ้วน/ประเด็นเพิ่มเติม ดังต่อไปนี้

2.1  สร้างมาจากวัตถุประสงค์การเรียนรู้ (objective learning) ที่จำเป็น หรือพิจารณาถึงความครอบคลุมของวัตถุประสงค์การเรียนรู้ สำหรับผู้เรียนของรายวิชานั้นๆ

2.2 ไม่เกินความสามารถด้านประสบการณ์ ความรู้ ทักษะที่เป็นพื้นฐานเดิมของผู้เรียน

2.3  มีความคล้ายคลึงหรือเสมือนจริงตามสถานการณ์ที่ต้องการ

2.4 มีหัวเรื่องและเนื้อหา/เหตุการณ์ที่น่าสนใจ หรือกระตุ้น ดึงดูด หรือรุกเร้าความสนใจใฝ่รู้ใฝ่เรียน เช่น เป็นเหตุการณ์ที่กำลังได้รับความสนใจในปัจจุบัน เหตุการณ์ร่วมสมัย เป็นต้น

2.5 ประเด็นพิจารณาเพิ่มเติมเพื่อเติมเต็มการเรียนรู้ ดังนี้

(1) ควรมีคำถามกระตุ้น (trigger question) เพื่อช่วยให้ tutor ใช้ในการถามกระตุ้นนักศึกษาให้คิดไปตามแนวทางหรือการอภิปรายดำเนินไปสู่วัตถุประสงค์ของโจทย์ปัญหาที่กำหนดไว้

(2) สร้างสถานการณ์เสมือนจริง (Simulation Based Learning) หรือผู้ป่วยเสมือนจริง เพื่อเสริมสร้างความมีชีวิตชีวา (ความสด) ของโจทย์ปัญหา ทำให้โจทย์น่าสนใจ มีการสื่อสารสองทาง (two way communication) กระตุ้นการสร้างมโนทัศน์การรับรู้และความเข้าใจในโจทย์ปัญหาได้ดีขึ้น

(3) ตรวจสอบคุณภาพของโจทย์ปัญหา/สถานการณ์ (triggers)  โดยผู้เชี่ยวชาญหรือผู้ทรงคุณวุฒิ เพื่อสร้างมาตรฐานของเครื่องมือ สำหรับการเรียนรู้ที่มีคุณภาพ

3. การสร้างสื่อวีดีทัศน์ (VDO) หรือการเลือกใช้สื่อวีดีทัศน์เรื่องการเรียนรู้แบบ PBL ที่เหมาะสม สำหรับนักศึกษาเพื่อการเรียนรู้กระบวนการ ขั้นตอน หรือแนวทางการเรียนรู้แบบ PBL อันจะนำไปสู่การกำหนดบทบาทของตนเอง การเตรียมตนเอง หรือการพัฒนาตนเองสู่เส้นทางการเรียนรู้             ตามกระบวนการ PBL ให้บรรลุผลลัพธ์ของการเรียนรู้ตามที่ตั้งไว้

4.  เตรียมครู/ผู้สอน ดังนี้

4.1 ประชุมทีมครูผู้สอนเพื่อสร้างความเข้าใจในขั้นตอน PBL และบทบาทของครู/ผู้สอนตามเจตนารมณ์ของการเรียนรู้แบบ PBL คือ ครู/ผู้สอนเป็นผู้อำนวยความสะดวกในการเรียนรู้แก่นักศึกษา (facilitator) ดังแนวคิดที่ว่า “Teach less learn more”

4.2 ฝึกทักษะการตั้งคำถามเพื่อกระตุ้นให้ผู้เรียนได้คิดอย่างต่อเนื่อง  รอบคอบ ต่อยอด เป็นระบบ

4.3 จัดสัดส่วนครูต่อนักศึกษาที่เหมาะสม คือ 1 : 5-12 คน ซึ่งเป็นสัดส่วนที่ไม่มากหรือน้อยเกินไป

5.  เตรียมผู้เรียน ดังนี้

5.1  วางแผนแบ่งกลุ่มผู้เรียนให้เหมาะสม

1) ได้สัดส่วนครูต่อนักศึกษาที่เหมาะสม คือ 1 : 5-12 ซึ่งเป็นสัดส่วนที่ไม่มากหรือน้อยเกินไป

2) คละเด็กเรียนเก่ง-ปานกลาง-อ่อน ตลอดจนเด็กที่มีประสบการณ์ที่เกี่ยวข้องนั้นๆ ให้อยู่ในกลุ่มเดียวกัน โดยเด็กที่เก่งและหรือเด็กที่มีประสบการณ์ที่เกี่ยวข้องตามโจทย์ปัญหานั้นๆ จะเป็นตัวกระตุ้นพลวัตกลุ่ม (group dynamics) ทำให้สมาชิกกลุ่มได้แลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกัน

5.2 ฝึกทักษะการอ่านและสรุปความจากเนื้อหาที่อ่าน ซึ่งเป็นทักษะที่จำเป็นอย่างยิ่ง และนักศึกษาต้องใช้ตลอดการเรียนรู้แบบ PBL

5.3  สร้างความเข้าใจในขั้นตอนและบทบาทของผู้เรียนตามกระบวนการเรียนรู้แบบ PBL แก่ผู้เรียน

5.4 สร้างแรงจูงใจในการเรียนรู้แบบ PBL โดยการเน้นกระบวนการเสริมพลังการเรียนรู้ (Empowerment) แก่นักศึกษา ก่อนเข้าสู่กระบวนการเรียนรู้แบบ PBL ทั้งนี้เพราะการ Empowerment จะก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลง และส่งเสริมให้นักศึกษามีอิสระในการปฏิบัติและเรียนรู้ หรือปลดปล่อยความรู้สึกที่ถูกคุกคามจากการบีบบังคับให้ทำในสิ่งที่ไม่อยากทำ สิ่งที่น่าเบื่อ เป็นสิ่งที่ดึงดูด และน่าสนใจที่เข้าไปเรียนรู้

5.5 สร้างบรรยากาศที่เป็นมิตรและปลอดภัยแก่ผู้เรียน เพราะบรรยากาศที่เป็นมิตร จะช่วยส่งเสริมให้ผู้เรียนรู้สึกอิสระ ปลอดภัย ไม่ถูกคุกคามหรือบีบบังคมให้ทำในสิ่งที่ไม่อยากทำ  อันจะส่งผลให้ผู้เรียนเกิดความอยากรู้อยากเรียนด้วยตนเอง

ขั้นที่ 2   :   การเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นหลัก (PBL)

ครู/ผู้สอนดำเนินการจัดการเรียนการสอนตามขั้นตอน PBL 3 ระยะ 7 ขั้นตอน ดังนี้

ระยะที่ 1 : เปิดโจทย์ปัญหา ประกอบด้วย ขั้นตอนที่ 1 – 5 ของ PBL ดังนี้

Step 1 :  Clarifying terms and concepts ผู้เรียนทั้งกลุ่มร่วมกันอ่านโจทย์หรือสถานการณ์ทำความเข้าใจกับศัพท์และแนวคิดให้มีความเข้าใจที่ตรงกัน โดยในขั้นตอนนี้ สามารถเพิ่มกิจกรรมที่ช่วยกระตุ้นให้ผู้เรียนได้เข้าใจโจทย์หรือสถานการณ์ปัญหาเสมือนหนึ่งเข้าไปอยู่ในเหตุการณ์นั้นๆ ให้มากที่สุดด้วยวิธีการให้นักศึกษาร่วมกันแสดงบทบาทสมมุติ (Role Play) ตามโจทย์ปัญหาที่กำหนดขึ้น ซึ่งวิธีการดังกล่าว นอกจากจะทำให้ผู้เรียนได้รู้สึกมีอารมณ์ร่วมตามบทบาทที่แสดงแล้ว ยังทำให้ผู้เรียนเกิดความสนุกสนานเบิกบานจากการแสดงหรือกิจกรรมการเคลื่อนไหว ไม่เครียด ส่งผลให้ผู้เรียนไม่ถูกกดดัน และเปิดใจใฝ่รู้ใฝ่เรียนต่อเนื่อง

Step 2 :  Identify the problem ผู้เรียนระบุปัญหาของโจทย์หรือสถานการณ์

Step 3 :  Analyze the problem เรียนวิเคราะห์สาเหตุของปัญหาความเชื่อมโยงของปัญหา โดยขั้นตอนนี้ สามารถใช้เทคนิค Mind map เป็นเครื่องมือให้ผู้เรียนได้เชื่อมโยงของปัญหาได้อย่างมีประสิทธิภาพ เพราะ Mind map จะช่วยให้ผู้เรียนเกิดกระบวนการจัดระเบียบความคิดทั้งแบบคิดกว้างและคิดลึก  ช่วยให้ผู้เรียนเห็นภาพรวมของความสัมพันธ์ของสถานการณ์/โจทย์จากกระดาษแผ่นเดียว ทำให้เข้าใจได้รวดเร็วขึ้น อีกทั้งยังช่วยในการจับประเด็นสำคัญ สรุปสาระสำคัญนำมาสื่อสารให้ผู้อื่นสามารถจับต้อง เข้าใจและต่อยอดความรู้ได้ เป็นต้น

Step 4 :  Formulate hypotheses ผู้เรียนตั้งสมมติฐานที่เป็นสาเหตุของปัญหาและจัดลำดับความสำคัญ

Step 5 :  Formulating learning objective ผู้เรียนตั้งวัตถุประสงค์การเรียนรู้เพื่อนำมาใช้แก้ปัญหา

ระยะที่ 2 : ศึกษาหาความรู้ เป็นขั้นตอนที่ 6 ของ PBL คือ

Step 6 :  Collect additional information outside the group ผู้เรียนรวบรวมข้อมูลนอกกลุ่มโดยต่างคนต่างแยกย้ายกันหาความรู้จากแหล่งวิทยาการต่างๆ ตามวัตถุประสงค์การเรียนรู้ที่ตั้งไว้ โดยในขั้นตอนนี้ แม้จะเป็นการให้นักศึกษาได้ศึกษาค้นคว้าด้วยตนเอง แต่ครู/ผู้สอนควรมีบทบาทที่สำคัญ คือ การกำกับและติดตามเพื่อให้นักศึกษาดำเนินการค้นคว้าอย่างเหมาะสม มีทิศทางการ    หาคำตอบที่ถูกต้อง ตรงประเด็น จากแหล่งข้อมูลที่หลากหลายและน่าเชื่อถือ

ระยะที่ 3: ปิดโจทย์ปัญหาเป็นขั้นตอนที่ 7 ของ PBL คือ

Step 7 : Synthesize and test the newly acquired and identify information generalization and  principles derived from studying  this problem กลุ่มกลับมาพบกันใหม่สังเคราะห์ข้อมูลที่ได้มา เพื่อพิสูจน์สมมติฐานและสรุปเป็นหลักการสำหรับการนำไปใช้ต่อไปในอนาคต

ขั้นที่ 3   :   ประเมินผล ประกอบด้วย

1. ปัจจัยที่จำเป็นต้องพิจารณาประเมิน เพื่อการปรับปรุง/พัฒนากระบวนการเรียนรู้ และควรพิจารณาประเมินให้ครอบคลุม 360 องศา โดยปัจจัยที่จำเป็นต้องพิจารณาประเมิน ประกอบด้วย

1.1 ด้านผู้เรียน อันจะนำไปสู่การบรรลุผลลัพธ์การเรียนรู้ที่กำหนดไว้ ดังนี้

1.1.1 การประเมินผลระหว่างการเรียนการสอนเพื่อนำข้อมูลวางแผนพัฒนาผู้เรียนตามกระบวนการ PBL อย่างต่อเนื่อง (formative evaluation)

1.1.2 การประเมินผลลัพธ์การเรียนรู้ (summative evaluation) ตามที่กำหนด เมื่อเสร็จสิ้นกระบวนการแบบ PBL ได้แก่ 1) ความรู้ 2) ความสามารถในการคิดอย่างเป็นระบบและการคิดอย่างมีวิจารณญาณ 3) ความสามารถในการแก้ปัญหา 4) ความสามารถในการทำงานเป็นทีม และ 5) ความสามารถในการเรียนรู้ด้วยตนเอง

1.2 ด้านครู/ผู้สอน จะมุ่งเน้นการประเมินประสิทธิภาพและคุณภาพของครู/ผู้สอนในบทบาทที่เอื้อต่อการเรียนรู้ของผู้เรียน

1.3 ด้านคู่มือการเรียนการสอนแบบ PBL

1.4 โจทย์ปัญหา/สถานการณ์ (Triggers)

2. วิธีการวัดและประเมินผล โดยทีมผู้ร่วมสอนต้องร่วมกำหนดวิธีการวัดและประเมินผลที่สอดคล้องกับรูปแบบ/กระบวนการเรียนรู้แบบ PBL ทั้งเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ โดยเฉพาะวิธีเชิงคุณภาพ : การสะท้อนคิด (Reflection) จากการมีส่วนร่วมในกระบวนการเรียนรู้แบบ PBL ซึ่งถือว่าเป็นหนึ่งในวิธีการที่ควรนำมาประยุกต์ใช้ ไม่ว่าจะรูปแบบการสนทนาแลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกัน หรือการเขียนการเรียนรู้ ภายใต้คำถามกระตุ้นหรือนำสู่กระบวนการสะท้อนคิด ทั้งนี้ วิธีการประเมินผลแบบการสะท้อนคิดนั้น จะช่วยให้ได้มาซึ่งข้อมูลเชิงคุณภาพที่เป็นประโยชน์ต่อการปรับปรุง/พัฒนากระบวนการเรียนรู้แบบ PBLและผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นกับผู้เรียน ผ่านการถ่ายทอดจากตัวผู้เรียนรายบุคคลสู่การรับรู้ของบุคคลอื่น ซึ่งการสะท้อนคิด             ทั้งรูปแบบการเขียนและการพูด จะเป็นกิจกรรมที่ช่วยกระตุ้นให้นักศึกษา/อาจารย์/ผู้สอนได้ทบทวนและตระหนักรู้ในความรู้สึก ความคิดของตนเอง ต่อผู้อื่น ต่อเหตุการณ์อย่างต่อเนื่อง ซึ่งการตระหนักรู้ดังกล่าว             จะทำให้เกิดความเข้าใจที่ลึกซึ้งในความเป็นไปของเหตุการณ์ ความเชื่อมโยงของเหตุการณ์ ระหว่างบุคคลกับสิ่งแวดล้อม อันจะนำไปสู่การพัฒนา/ปรับปรุงกระบวนการเรียนการสอนแบบ PBL ให้มีคุณภาพต่อไป

คณาจารย์ประจำภาควิชา

การพยาบาลเด็ก ผู้ใหญ่ และผู้สูงอายุ

ผู้ถอดบทเรียน

9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2560

โจทย์ปัญหา ครั้งที่ 1

สถานการณ์ “ทำไมคุณยายจึงล้ม”

พยาบาล ก. รับใหม่ผู้ป่วยสูงอายุ ขณะผู้ป่วยเดินมากับเจ้าหน้าที่   พยาบาล ก. เห็นว่าผู้ป่วยเดินมาเอง    จึงหยิบเสื้อผ้าให้ และให้ไปเปลี่ยนในห้องน้ำ ทันใดนั้นเองก็มีเสียงดัง “โครม!” พยาบาล ก. จึงรีบไปดูในห้องน้ำ พบว่า ผู้ป่วยผู้สูงอายุล้มก้นกระแทกในห้องน้ำ ลุกเดินไม่ได้ พยาบาลสมศรี พยาบาลหัวหน้าตึก ทราบเรื่อง จึงถามพยาบาล ก. ว่าเพราะอะไร จึงไม่ประเมินสภาพผู้ป่วยก่อนที่จะให้ไปเปลี่ยนเสื้อผ้าในห้องน้ำ รู้มั้ยคุณยายตามัว มองไม่ค่อยเห็น 11แบบแผนกอร์ดอนทำไมไม่ใช้ แล้วอย่างนี้จะใช้กระบวนการพยาบาลดูแลผู้ป่วยได้อย่างไร

แนวทางการตั้งคำถามจากโจทย์สู่การกำหนดวัตถุประสงค์การเรียนรู้สำหรับอาจารย์

ปัญหาจากโจทย์ (Cue recognition or problem)	วัตถุประสงค์การเรียนรู้ (Learning Objective)	คำถามนำ (Trigger Question)
หลังจากผู้เรียนอ่านโจทย์ปัญหาจบ		วิเคราะห์ Trigger มีข้อมูลใดบ้าง             ที่เกี่ยวข้องกับการพยาบาล
ผู้ป่วยผู้สูงอายุล้มก้นกระแทกใน ห้องน้ำ ลุกเดินไม่ได้	1. การประเมินสภาพผู้ป่วยโดยใช้เครื่องมือ 11 แบบแผนสุขภาพ            กอร์ดอน ความหมาย องค์ประกอบของแบบแผน · แบบแผนสุขภาพกอร์ดอน คือ อะไร · แบบแผนสุขภาพกอร์ดอน	มีทั้งหมดกี่แบบแผน อะไรบ้าง
	2. การใช้กระบวนการพยาบาลในการดูแลผู้ป่วย 2.1   ความหมาย ความสำคัญและแนวคิดของกระบวนการพยาบาล 2.2. ขั้นตอนของกระบวนการพยาบาล การประเมิน (Assessment) การวินิจฉัย (Diagnosis) การวางแผน (Planning) การปฏิบัติการพยาบาล (Nursing) การประเมินผล (Evaluation) 2.3   ลักษณะเชิงวิทยาศาสตร์และสังคมของกระบวนการพยาบาล 2.4   การบันทึก และการรายงาน	กระบวนการพยาบาลมีวิวัฒนาการมาอย่างไร กระบวนการพยาบาลคืออะไร กระบวนการพยาบาลมีประโยชน์มีความสำคัญอย่างไร กระบวนการพยาบาลกับวิทยาศาสต์สังคม มีความเหมือนหรือแตกต่างกันหรือไม่อย่างไร กระบวนการพยาบาลมีขั้นตอนอะไรบ้างและแต่ละขั้นตอนเป็นอย่างไร

แนวทางการระบุปัญหา วิเคราะห์สาเหตุของปัญหา การตั้งสมมุติฐาน และกำหนดวัตถุประสงค์การเรียนรู้สำหรับอาจารย์

ปัญหาจากโจทย์	สาเหตุของปัญหา	สมมุติฐาน	วัตถุประสงค์การเรียนรู้ (Learning Objective)
ผู้ป่วยผู้สูงอายุล้มก้นกระแทกในห้องน้ำ ลุกเดินไม่ได้	ตามัว มองไม่เห็น พยาบาลไม่ประเมินสภาพผู้ป่วยก่อน พยาบาลไม่เห็นความสำคัญของการใช้เครื่องมือ 11 แบบแผนสุขภาพกอร์ดอน และกระบวนการพยาบาล	1. การประเมินสภาพผู้ป่วยโดยใช้             11 แบบแผนสุขภาพกอร์ดอนก่อนปฏิบัติการพยาบาลจะช่วยป้องกันการเกิดอุบัติเหตุในผู้ป่วย	1. การประเมินสภาพผู้ป่วยโดยใช้เครื่องมือ 11 แบบแผนสุขภาพกอร์ดอน ความหมาย องค์ประกอบของแบบแผน
		2. การใช้กระบวนการพยาบาลในการดูแลผู้ป่วยจะทำให้การปฏิบัติการพยาบาลเป็นไปอย่างมีคุณภาพและบรรลุเป้าหมาย	2. การใช้กระบวนการพยาบาลในการดูแลผู้ป่วย แนวคิด ความหมาย ขั้นตอน วิวัฒนาการ ความสำคัญ/ประโยชน์ ปัญหาในการใช้

โจทย์ปัญหา ครั้งที่ 2

สถานการณ์ที่ 1 “สุมาลีปวดไปหมด”

นางสุมาลี  นาคเหล็ก    อายุ 57 ปี น้ำหนัก 59 กิโลกรัม ส่วนสูง 146 เซนติเมตร มีอาการปวดกล้ามเนื้อคอ บ่า ไหล่ แขน เป็นระยะเวลา 7 เดือน รับการรักษาที่ คลินิคแพทย์ตลอด ได้รับยาแก้ปวดมารับประทาน พยาบาลพบผู้ป่วยจึงใช้ แบบแผนสุขภาพของกอร์ดอนมารวบรวมข้อมูลตามกระบวนการพยาบาล

สถานการณ์ที่ 2 “รุ่งยาสมุนไพร”

นายรุ่ง   นาคเหล็ก  อายุ  58 ปี น้ำหนัก 82 กิโลกรัม ส่วนสูง 169 เซนติเมตร มีอาการปวดข้อสะโพก ขาสองข้างเดินไม่เท่ากัน เป็นระยะเวลา 1 ปี รับการรักษาที่ คลินิคแพทย์ตลอด ได้รับยาแก้ปวดมารับประทาน ปัจจุบันรับประทานยาสมุนไพรบรรเทาอาการปวด พยาบาลพบผู้ป่วย จึงใช้ แบบแผนสุขภาพของกอร์ดอนมารวบรวมข้อมูลตามกระบวนการพยาบาล

สถานการณ์ที่ 3 “อำนวยหวานเบาๆ”

นายอำนวย  ปานก้อม   อายุ 56 ปี น้ำหนัก 95 กิโลกรัม ส่วนสูง 175 เซนติเมตร มีอาการปัสสาวะบ่อยบ้างบางครั้ง มึนศีรษะเวียนศีรษะบ้างบางครั้ง เป็นระยะเวลา 10 ปี รับการรักษาที่ โรงพยาบาลอุตรดิตถ์ รับการรักษาโดยการฉีดยาตอนเช้าทุกวัน พยาบาลพบผู้ป่วย จึงใช้ แบบแผนสุขภาพของกอร์ดอนมารวบรวมข้อมูลตามกระบวนการพยาบาล

สถานการณ์ที่ 4 “ณัฐณิชาควบคุมอาหาร”

นางณัฐณิชา  ปานก้อม   อายุ 58 ปี น้ำหนัก 70 กิโลกรัม ส่วนสูง 152 เซนติเมตร มีอาการ                 ปวดมึนหัวบ้างบางครั้ง เป็นระยะเวลา 5 ปี รับการรักษาที่ โรงพยาบาลอุตรดิตถ์ตลอด แพทย์ให้ควบคุมอาหาร พยาบาลพบผู้ป่วยจึงใช้แบบแผนสุขภาพของกอร์ดอนมารวบรวมข้อมูลตามกระบวนการพยาบาล

สถานการณ์ที่ 5 “แซวกระดูกเหล็ก”

นางล้วน  แซงอ่วม   อายุ 58 ปี น้ำหนัก 61 กิโลกรัม ส่วนสูง 156 เซนติเมตร มีอาการปวดหลังราวลงขา เคยประสบอุบัติเหตุ เป็นระยะเวลา 5 ปี รับการรักษาที่ โรงพยาบาลอุตรดิตถ์ แพทย์นัดทุก 3 เดือน พยาบาลพบผู้ป่วยจึงใช้แบบแผนสุขภาพของกอร์ดอนมารวบรวมข้อมูลตามกระบวนการพยาบาล

ข้อแนะนำสำหรับนักศึกษาในการเรียน PBL

1. ต้องคำนึงว่าชั่วโมง SDL ที่จัดไว้ให้ในตารางเรียน ไม่ใช่ชั่วโมงว่างที่ให้นักศึกษาไปปฏิบัติภารกิจหรือธุระส่วนตัว แต่เป็นเวลาเรียนที่จัดไว้ให้สำหรับการเรียนรู้ด้วยตนเองหรือทบทวนความรู้ ให้บรรลุตามวัตถุประสงค์ของรายวิชานั้นๆ   นักศึกษาจึงควรใช้เวลาดังกล่าวให้เหมาะสม   ไม่ใช่ถือเป็นเวลาว่างสำหรับไปเที่ยวหรือไปทำธุระส่วนตัว

2. สิ่งที่นักศึกษาควรปฏิบัติในชั่วโมง SDL

2.1 ค้นคว้าหาความรู้จากตำรา วารสาร CAI VCD ฯลฯ ในห้องสมุด

2.2 ค้นคว้าหาความรู้จาก internet

2.3 นัดพบกันเองในกลุ่ม เพื่อประเมินความก้าวหน้าของงานที่ได้รับมอบหมายหรือช่วยกันทบทวนความรู้และข้อสงสัยเกี่ยวกับสิ่งที่ไปศึกษามา

2.4 พบครูผู้เชี่ยวชาญเพื่อซักถามในหัวข้อที่ศึกษาแล้วไม่เข้าใจหรือมีข้อสงสัย โดยการประสานงานผ่านอาจารย์ประจำกลุ่มหรือผู้ประสานงานรายวิชา

2.5 พบอาจารย์ประจำกลุ่มกรณีที่เกิดปัญหาในการเรียนหรือเกิดความขัดแย้งในกลุ่ม               แล้วมิอาจแก้ไขได้ด้วยตนเอง

3. เนื่องจากหนังสือและสื่อต่างๆมีไม่เพียงพอที่จะให้นักศึกษาทุกคนขอยืมไปศึกษาที่บ้านนอกเวลาได้  ดังนั้น จึงควรศึกษาร่วมกันเป็นกลุ่มในเวลาให้มากที่สุด

4. แหล่งวิทยาการที่ใช้ศึกษาหาความรู้ควรจะหลากหลาย ไม่ใช่จากการอ่านเอกสารประกอบการสอนหรือsheet ของครูเพียงอย่างเดียว หรืออ่านจากหนังสือเพียง 1-2 เล่มเท่านั้น แหล่งที่ให้ความรู้ควรมาจากหนังสือหลายเล่มหรือจากสื่อต่างๆที่ได้รับการประเมินว่ามีความน่าเชื่อถือและทันสมัย อาจมาจากการค้นคว้าทาง internet   จากการถามผู้เชี่ยวชาญ การฝึกในห้องปฏิบัติการ เป็นต้น

บทบาทครูใน PBL

1.จะเปลี่ยนจากผู้ถ่ายทอดวิชาความรู้หรือข้อมูลต่างๆให้แก่นักศึกษาโดยตรง  มาเป็นผู้สนับสนุนหรือกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้เพื่อช่วยให้ผู้เรียนบรรลุถึงเป้าหมาย (facilitator) และประเมินผลการเรียนรู้เป็นแหล่งการเรียนรู้ หรือแหล่งวิทยาการหนึ่งในการให้ความรู้

2. ช่วยให้นักศึกษาเรียนรู้โดยผ่านขั้นตอนทีละขั้น ไม่เรียนลัด เช่น ในการแก้ปัญหา ต้องมีการกล่าวถึงสมมุติฐาน หรือพยายามอธิบายสาเหตุให้หมดก่อนจะไปศึกษาหาความรู้เพิ่มเติม

3.  ช่วยให้นักศึกษาเกิดความเข้าใจในเรื่องที่เรียนได้อย่างลึกซึ้ง สามารถดึงความรู้ ความคิดที่ซ่อนอยู่ในใจออกมาได้

4.  กระตุ้นให้นักศึกษาอภิปรายโต้ตอบกันเอง  โดยครูไม่ทำตัวเป็นศูนย์กลางของการโต้ตอบ

5.  ช่วยให้ทุกคนในกลุ่มมีส่วนร่วมในทุกกิจกรรมของกลุ่ม ป้องกันไม่ให้คนที่พูดเก่งทำตัวเด่นในกลุ่มมากไป  ไม่ปล่อยให้คนไม่ช่างพูดถอนตัวจากกลุ่ม

6.  ปรับเปลี่ยนสภาพการเรียนการสอนไม่ให้เกิดความเบื่อหน่ายเมื่อปัญหาง่ายไป  หรือท้อแท้เมื่อปัญหายากไป

7.  ต้องดูแลความก้าวหน้าของนักศึกษาทุกคนในกลุ่มฝึกให้รู้จักประเมินตนเอง  และช่วยกันเองในกลุ่มเมื่อมีปัญหาการเรียนรู้เกิดขึ้น

8.  ทำความรู้จักกับกลุ่มเป็นอย่างดี  เมื่อเกิดปัญหาพฤติกรรมกลุ่มทำให้กลุ่มไม่ก้าวหน้า  ครูต้องพยายามทำให้กลุ่มตระหนักและหาทางแก้ไขด้วยความสามารถของกลุ่มเองไม่ใช่ครูลงไปแก้ไขให้แต่แรกโดยตรง

สิ่งสำคัญที่ครูต้องมี

1.ความสามารถในการตั้งคำถามในกลุ่มเพื่อให้นักศึกษารู้จักคิด (เน้นคำถามปลายเปิดเพื่อกระตุ้นให้เกิดการอภิปราย)

2.หลีกเลี่ยงคำถามที่ไม่เกี่ยวข้องกับการอภิปราย

ตัวอย่างลักษณะของคำถาม

1. ถามกระตุ้นให้ใช้เหตุผล

–         คุณกำลังอยากจะค้นหาอะไร

–         มีเหตุผลอย่างไรจึงตั้งคำถามเช่นนั้น

–         ถ้าได้คำตอบแล้ว จะทำให้การแก้ปัญหาแตกต่างไปจากเดิมหรือเปล่า

2. ถามกระตุ้นให้ผู้เรียนตั้งสมมุติฐาน / เหตุใดจึงตั้งสมมุติฐานเช่นนั้น / ประเมินค่าของสมมุติฐานที่ตนตั้งขึ้นมา

- คุณคิดว่าอะไรน่าจะเป็นสาเหตุได้บ้าง

- คุณมีเหตุผลอะไรในการตั้งสมมุติฐานเช่นนั้น

- จะใช้หลักฐานอะไรมาพิสูจน์เพื่อยอมรับหรือปฏิเสธสมมุติฐาน

3. ถามกระตุ้นให้ผู้เรียนคิดถึงความเชื่อมโยงของเรื่องต่าง ๆ

-ข้อมูลที่ได้รับมานี้เกี่ยวข้องกับปัญหาอย่างไร

-ความสัมพันธ์ระหว่าง………กับ……….เป็นอย่างไร

4. ถามเพื่อช่วยในการอภิปรายต่อเนื่องและตรงเป้า

-ใครช่วยสรุปเรื่องเท่าที่พูดกันมาแล้วได้หรือไม่

-เราจะทำอะไรกันต่อไปสำหรับกรณีนี้

5. ถามเพื่อเน้นกลไกและสาเหตุของปัญหา

-กระบวนการอะไรที่ทำให้เกิดปัญหานี้

-กลไกอะไรที่เกี่ยวข้องกับปัญหานี้

6. ถามให้อธิบาย/ให้คำจำกัดความของบางคำที่ใช้

-…………หมายความว่าอย่างไร

-ระดับของเอ็นซัยม์ตัวนี้ในเลือดหมายความว่าอย่างไร

7. เน้นการใช้คำถามปลายเปิดมากกว่าใช่หรือไม่

8. แทนการตอบคำถาม ใช้วิธีป้อนคำถามกลุ่มต่อ

-ใครจะตอบคำถามนี้ได้บ้าง

-เราจะพยายามหาหนทางตอบคำถามนี้อย่างไร

-คำตอบของคำถามนี้จะช่วยให้แก้ปัญหาได้อย่างไร

9. ถามกระตุ้นให้ผู้เรียนปรับปรุงการเสนอรายงาน

-ช่วยย่อหรือสรุปเรื่องที่เสนอมาทั้งหมดได้ไหม

-จะพูดอย่างไรให้ชัดเจนกว่านี้

-ลองปรับปรุงคำพูดใหม่ซิ เพื่อให้คนอื่น ๆ เข้าใจความคิดของคุณ

บทบาทครูในการประเมินผล

1.  Formative evaluation การประเมินความก้าวหน้าของนักศึกษาเป็นระยะตามวัตถุประสงค์การเรียนรู้  หาข้อมูลว่าผู้เรียนมีความสามารถและมีจุดอ่อนในการเรียนรู้อย่างไรบ้าง  เพื่อให้เกิดการปรับปรุงแก้ไข

2.  Summative evaluation    ตัดสินว่าผู้เรียนได้เรียนรู้ถึงระดับมาตรฐานที่สมควรผ่านไปศึกษา Block ต่อไปหรือเลื่อนไปเรียนในปีถัดไปได้หรือไม่

Formative evaluation

1.ขั้นตอนที่1-5 (ทำความเข้าใจกับศัพท์-สร้างวัตถุประสงค์)

-สังเกตพฤติกรรมนักศึกษาว่ามีบทบาทอย่างไรต่อกลุ่ม  ส่งเสริม หรือ ขัดขวางการดำเนินงานกลุ่ม  ให้การ feedback

2.ขั้นตอนที่ 7 (สังเคราะห์ที่ได้มาใหม่)

-ประเมินความสามารถในการแสวงหาความรู้ด้วยตนเองของนักศึกษา  โดยเปรียบเทียบความรู้ของนักศึกษาก่อนและหลังการไปศึกษาหาความรู้เพิ่มเติม

-กระตุ้นให้มี Self assessmentและ  Peer assessment

กิจกรรมหลักในกระบวนการกลุ่ม

1. การแนะนำตัว  ทั้งนักศึกษาและครูควรแนะนำตนเองให้สมาชิกแต่ละคนได้รู้ภูมิหลังด้านความรู้ ความชำนาญประสบการณ์เดิม

2. การสร้างบรรยากาศการเรียนรู้ นักศึกษาควรกล้าพูด กล้าแสดง ยอมรับในสิ่งที่ตนไม่รู้หรือเข้าใจผิด  ให้การวิพากษ์วิจารณ์ผู้อื่นอย่างสร้างสรรค์  และยอมรับคำวิพากษ์วิจารณ์อย่างสงบและไตร่ตรอง

3. ความรับผิดชอบต่อกระบวนการกลุ่ม  นักศึกษาต้องรู้ว่าตนมีหน้าที่รับผิดชอบต่อการดำเนินงานของกลุ่ม  เมื่อเกิดปัญหาต้องช่วยกันแก้ไข  ต้องมีการประเมินผลการทำงานของตนและเพื่อนอย่างเปิดเผยและสร้างสรรค์

4. การดำเนินการตามวัตถุประสงค์การเรียนรู้  สมาชิกกลุ่มต้องร่วมกันตัดสินใจไว้ก่อนว่าอะไรคือวัตถุประสงค์การเรียนรู้ และต้องดำเนินการตามวัตถุประสงค์

5.กิจกรรมของกลุ่มในการแก้ปัญหา

ระยะที่ 1 การวิเคราะห์ปัญหาและหาแนวทางแก้ไขโดยการใช้ความรู้เดิมของสมาชิกกลุ่ม  ต้องฝึกคิดให้เป็นขั้นเป็นตอน ตั้งแต่ รวบรวมข้อมูล  ระบุปัญหา  วิเคราะห์ปัญหา  ตั้งสมมุติฐาน  วิเคราะห์ข้อมูลให้สอดคล้องกับสมมุติฐาน

ระยะที่ 2 การเรียนรู้โดยการกำกับตนเอง (SDL) สิ่งสำคัญ คือ ถ้ามีการแบ่งหัวข้อไปศึกษา นักศึกษาควรเลือกหัวข้อที่ตนอ่อนหรือไม่ถนัด  เพื่อพัฒนาตนเอง  และในแต่ละโจทย์ปัญหาควรเปลี่ยนหัวข้อหรือสาขาวิชาที่ศึกษาไปเรื่อยๆ  แหล่งวิทยาการที่เลือกควรหลากหลายและทันสมัย

ระยะที่ 3 การนำความรู้ใหม่ที่ได้เรียนมาใช้ในการแก้ปัญหา  สิ่งแรกในขั้นตอนนี้ คือ การวิจารณ์ทรัพยากรการเรียนรู้ (แหล่งเรียนรู้) แล้วจึงนำความรู้ที่ได้มาประยุกต์ใช้ในการแก้ปัญหา  เปรียบเทียบความรู้เดิมกับอันใหม่ที่ได้มา

ข้อควรระวัง อย่าให้เกิดเป็นการบรรยายหรือโชว์รายละเอียดของเนื้อหาในกลุ่มย่อย  จะต้องให้เป็นการประยุกต์ความรู้ โดยช่วยกันพิจารณาว่าได้ความรู้ใหม่มาแล้ว จะเปลี่ยนแปลงหรือแก้ไขปัญหาตรงจุดไหนได้บ้าง

ระยะที่ 4 การประเมินผลการเรียนรู้  เมื่อเสร็จสิ้นการแก้ปัญหา  กลุ่มควรมีการประเมินตนเอง  รวมทั้งให้เพื่อนๆประเมินตนในหัวข้อ :

ทักษะการใช้เหตุผลในการแก้ปัญหา

ความรู้ที่ได้จากโจทย์ปัญหาที่เรียน

ทักษะในการเรียนรู้โดยการกำกับตนเอง

ความร่วมมือและสนับสนุนในกระบวนการกลุ่ม

นอกจากนี้ควรมีการประเมินการทำงานของกลุ่มในภาพรวมมีข้อบกพร่องอย่างไรจะแก้ไขอย่างไรให้มีประสิทธิภาพ

หน้าที่ของประธานกลุ่ม

1.เป็นผู้เริ่มหรือนำการอภิปราย

2.กระตุ้นให้สมาชิกกลุ่มทุกคนได้แสดงความคิดเห็นและอภิปราย

3.ควบคุมดูแลให้กระบวนการอภิปรายเป็นไปตามขั้นตอน

4.คอยจับประเด็นที่สมาชิกกลุ่มอภิปราย และสรุป

5.ควบคุมและรักษาเวลาให้เป็นไปตามที่กำหนด

6.ดูแลให้ผลของกระบวนการกลุ่มเป็นไปตามวัตถุประสงค์

หน้าที่ของเลขากลุ่ม

1.ช่วยประธานจับประเด็นที่สมาชิกกลุ่มอภิปราย และสรุป

2.บันทึกประเด็นที่สำคัญๆให้กับกลุ่ม

กำหนดการเรียน

วันที่ 1 กันยายน 2560 เวลา  09.00 – 11.00น.    ปฐมนิเทศการเรียน และเปิดโจทย์ปัญหา ครั้งที่ 1

วันที่ 8 กันยายน 2560 เวลา  09.00 – 11.00น.    ปิดโจทย์ ครั้งที่ 1 นำเสนอสรุปเรื่องกระบวนการพยาบาล

และ11 แบบแผนสุขภาพของกอร์ดอน เปิดโจทย์ ครั้งที่ 2

วันที่ 15 กันยายน 2560 เวลา  09.00 – 11.00น.  สัมภาษณ์กรณีศึกษา และนำข้อมูลมาปรึกษาพูดคุยกัน

วันที่ 22 กันยายน 2560 เวลา  09.00 – 11.00น.  ประชุมปรึกษา นำเสนอข้อมูล 11 แบบแผนสุขภาพของ

กอร์ดอนและวางแผนการพยาบาลตามกระบวนการพยาบาล

วันที่ 29 กันยายน 2560 เวลา  09.00 – 11.00น.  ศึกษาค้นคว้าด้วยตนเอง